Osmanlı toprakları ortasında kalan ve çeşitli entrikalar içinde kıvranan Doğu Roma imparatorluğu, şanlı Türk ordusunca 29 Mayıs 1453’te fethedildi. Bu savaşın devamınca, Türk tarafında büyük zayiat verildi. Bizans’ta ölen insan sayısı 5000’i geçmedi.

İstanbul’un teslimini müteakip Fâtih, atı üstünde doğruca Ayasofya’ya geldi. Kilisenin kapısında atından indi ve dönemin en büyük Ortodoks ibâdethanesine, yaya olarak girdi. İçerisi tıklım tıklım halktan insanlarla dolu idi. Ayasofya içindeki Doğu Romalılar, Fâtih’ten; “Vurun şunların kellelerini!” emrini, başları önlerinde bekliyor ve korkudan da tir tir titriyorlardı.

Bu umutsuzlara Fâtih’in; “Kaldırın başlarınızı! Şu andan itibaren benim tebamsınız. (Yani vatandaşımsınız.) Artık kimse size zarar veremeyecektir. Dininizde, dilinizde, iş ve ticaretinizde tamamen serbestsiniz. Kiliseleriniz açık kalacak, ibâdetlerinizi kendinize göre yaparsınız, ancak çan çalmayacaksınız. Burada kalmak istemeyen, kurtuluş akçesi vererek istediği yere gidebilir. İstanbul’da kalacaklar, eskisinden daha çok rahat edecekler.” demesiyle sevinçten ne yapacaklarını şaşırdılar. Sonra Yüce Hakan Rumlara sordu:

“Sizin din ulunuz (Yani dinî başkanınız) kimdir?”

Dediler ki: “Gennadios’tur. Ancak burada yok. Kendisini imparator Zeyrek’te hapse attı.”

Fâtih; “Çıkarın getirin!” dedi. Hemen getirdiler. Gennadios’a; “Bundan sonra bu Rumların patriki sensin!” dedi ve törenle ona Patriklik asasını verdi. Gennadios’a Vezirlerine denk maaş bağlattı. Fâtih Sultan Mehmed bu sefer Ortodoks Ermenilere döndü: “Sizin din ulunuz kimdir?” dedi. Onlar da; “İstanbul’da bizim dinî bir başkanımız yok. Bizans imparatoru bize kilise açmayı yasakladı. Biz gizli gizli kiraladığımız kiliselerde ayin yapardık. Ancak Bursa’da bir patrikimiz var. Adı Hovakim.” dediler. Derhal Bursa’dan Hovakim getirtildi. Ona da bir asa verilerek Ermenilere Patrik tayin edildi. Maaş bağlandı.

Bu iki Patrik 554 senedir Fâtih’in tayini ile görevlerini, hiçbir kısıtlama olmaksızın yapmaktalar. Bu kadar geniş hoşgörünün dünyada bir örneği daha yoktur.

Bu patriklerin de kendilerine ihsan edilen hürriyetin kıymetini bilmeleri gerekir.

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde, devlet zayıfladıkça, bazı Patriklerin başta İngilizler olmak üzere birçok Avrupa devletine yaranmaya çalışmaları, bu nimeti inkârdır.

İsmail Yağcı Turkiye 25.04.2007